آیات عظام آیت الله خامنه ای،سیستانی، صافی، شبیری، مکارم، موسوی اردبیلی و سبحانی در پرسش هایی از سایت شفقنا، درباره مهریه های سنگین و تردید یا قصد پرداخت نکردن مهریه از سوی زوج پاسخ داده اند. پاسخ این مراجع را در جدول زیر بخوانید.

سوال ها:

1- با توجه به اینکه در شرع مقدس آمده که پرداخت مهریه از سوی زوج به زوجه عندالمطالبه است، آیا تعیین مهریه‌های سنگین که ازدواج جوانان را دچار صعوبت می‌نماید، به لحاظ شرعی مجاز است یا خیر و چه حکمی دارد؟

2- از آنجایی که در عرف جامعه بسیاری از زوجات مهریه خود را مطالبه نمی‌نمایند، در میان برخی خانواده‌ها رایج شده که به منظور توجیه تعیین مهریه‌های سنگین، عبارت "چه کسی مهریه را داده و چه کسی گرفته؟!" را به کار می‌برند و به نوعی پرداخت و مطالبه مهریه را در تردید قرار می‌دهند. نظر به قطعی بودن حق زوجه در مطالبه مهریه، آیا به کار بردن این عبارت در زمان تعیین مهریه، در عقد ازدواج خدشه وارد می‌نماید یا خیر و از نظر شرعی چه حکمی دارد؟

مراجع	پاسخ ها
آیت الله سید علی خامنه ای	میزان مهریه بستگی به توافق طرفین دارد و در شرع مقدس اسلام سفارش به تقلیل آن شده و مهرالسنه مستحب است و عبارت مذکور موجب خدشه در صحت عقد ازدواج نمی شود.
آیت الله صافی گلپایگانی	1- تعیین مهریه های سنگین اگر از طرف زوج با قصد جدی باشد که زوج خود را بدهکار بداند اشکال ندارد ولی اگر زوج معسر باشد زوجه حق مطالبه ندارد. 2- میزان همان است که در پاسخ سؤال اول بیان شد پس اگر قصد جدی در تعیین مهریه نباشد به طوری که فقط صورت سازی باشد و زوج خود را مدیون نداند آنچه با این حال به عنوان مهریه تعیین شده مهریه محسوب نمی شود و قهراً مهریه مهرالمثل می شود.
آیت الله مکارم شیرازی	1- مهریه های فوق العاده سنگین که نشان از سفاهت زوج می دهد یا قرینه بر عدم قصد جدی نسبت به آن است باطل است و تبدیل به مهرالمثل می شود ولی اصل عقد در هر حال صحیح است. 2- این مطلب ضرری به عقد و مهریه نمی زند و در واقع نوعی تعارف است نه واقعیت زیرا مهریه را در زمان ما تقریباً همه گرفته اند و همه داده اند.
آیت الله شبیری زنجانی	1- قرار دادن مهر سنگین، اگرچه خللی به عقد وارد نمی کند، اما مستحب است مهریه بیش از مهر السنه نباشد. 2- این عبارات خللی به انشای عقد وارد نمی کند.
آیت الله سیستانی	1- مجاز است اگرچه کار خوبی نیست. 2- ازدواج، صحیح است.
آیت الله موسوی اردبیلی	1- از نظر شرعی حد خاصی برای مهریه قرار داده نشده است اگرچه کم قرار دادن مهریه تشویق شده و بدان سفارش شده است. از نبی مکرم اسلام (ص) نقل است که می فرمایند «پر برکت ترین زنان آنانی هستند که مهرشان از دیگران کمتر باشد» البته چنانچه مقدار مهریه به قدری زیاد باشد که طرفین بدانند که زوج عادتاً هیچ گاه قادر به پرداخت آن نخواهد بود، در حقیقت طرفین قصد آن مهریه را نکرده اند و در نتیجه مهریه مذکور باطل است و زوج باید مهرالمثل به زوجه بپردازد. 1- صرف مطلب مذکور خدشه ای در مهریه وارد نمی کند.
آیت الله سبحانی	هر نوع تکلیف حوزه پرداخت مهریه باشد یا غیر آن مشروط به قدرت و توان است بنابراین مقید کردن پرداخت مهریه به کلمه "عندالمطالبه" صحیح نیست مگر اینکه مقصود از آن عند القدره باشد. از این جهت باید زوجین را تفهیم کرد هر نوع مهریه خواه سبک و خواه سنگین لزوم پرداخت آن مشروط به قدرت زوج است. از این جواب سؤال دوم نیز روشن شد زیرا اساس سؤال را این تشکیل می دهد که خیال می کنند زوج ملزم به پرداخت است عندالمطالبه هر چند فقیر و بی چیز باشد ولی این مطالب صحیح نیست.

نزدیک به سی سال از صدور فرمان هشت ماده‌ای حضرت امام خمینی (ره) می‌گذرد؛ فرمانی که عمدتا به مباحثی در حوزه حقوق شهروندی و حریم خصوصی افراد در درون جمهوری اسلامی ایران می‌پردازد و با این که نزدیک به سی سال از آن گذشته، همچنان لزوم توجه به این فرمان تازه و ضروری است.

به گزارش «تابناک» در این فرمان هشت ماده‌ای، حضرت امام (ره) چهارچوب‌های کلیدی حریم خصوصی مردم و رفتار مسلمانانه با آنان را خطاب به مسئولان قضایی و اجرایی، تشریح می‌کند و می‌نویسد:

«هیچ کس حق ندارد کسى را بدون حکم قاضى که از روى موازین شرعیه باید باشد توقیف کند یا احضار نماید، هر چند مدت توقیف کم باشد. توقیف یا احضار به عنف، جرم است و موجب تعزیر شرعى است».

«هیچ کس حق ندارد در مالِ کسى چه منقول و چه غیر منقول، و در مورد حق کسى دخل و تصرف کند یا توقیف و مصادره نماید مگر به حکم حاکم شرع، آن هم پس از بررسى دقیق و ثبوت حکم از نظر شرعى».

این دو مورد، مواد پنجم و ششم، فرمان هشت ماده‌ای امام خمینی (ره) خطاب به مسئولان قضایی و اجرایی است و هم برای جوانانی که تازه به عرصه سیاست روی آورده‌اند و کمتر اهل مطالعه هستند، قابل بهره‌برداری است و هم برای مسئولانی که از وجود چنین فرمانی اطلاع دارند و هنوز پس از سی سال نسبت به آن بی‌تفاوت هستند، قابل یادآوری است.

جوانان نسل چهارم انقلاب با مرور چنین فرمانی یاد خواهند گرفت که بنیان و اساس جمهوری اسلامی که بنا بود در سالها و تا کنون به اجرا دربیاید، نظرات مترقی و البته شرعی بوده که امام خمینی مرجع تقلید شیعیان، رهبر انقلاب اسلامی و مؤسس جمهوری اسلامی ایران به مردم و مسئولان ارائه کرده است و مسئولان هم باید بدانند که اگر کارگزار نظام اسلامی هستند و اگر در سخنرانی‌های خود، بار‌ها نام امام ملت را بر زبان می‌آورند، این فرمان از محکمات نظریه سیاسی امام خمینی (ره) است؛ نظریاتی که در دل و در زمان تأسیس جمهوری اسلامی ارائه شده و مجموعه‌ای تئوری برای لازمان و لامکان نیست، بلکه امام خمینی در زمان زندگی خود و جمهوری اسلامی برای عملیاتی شدن چنین فرمانی را صادر کرده‌اند.

آنچه در ادامه می‌آید، مواد ششم، هفتم و هشتم، فرمان هشت ماده‌ای حضرت امام (ره) است:

* هیچ کس حق ندارد براى کشف گناه و جرم هر چند گناه بزرگ باشد، شنود بگذارد و یا دنبال اسرار مردم باشد.
* هیچ کس حق ندارد تجسس از گناهان غیر نماید یا اسرارى که از غیر به او رسیده ولو براى یک نفر فاش کند. تمام این‌ها جرم [و] گناه است.

* هیچ کس حق ندارد به خانه یا مغازه و یا محل کار شخصى کسى بدون اذن صاحب آن‌ها وارد شود یا کسى را جلب کند، یا به نام کشف جرم یا ارتکاب گناه تعقیب و مراقبت نماید، و یا نسبت به فردى اهانت نموده و اعمال غیر انسانى ـ اسلامى مرتکب شود، یا به تلفن یا نوار ضبط صوت دیگرى به نام کشف جرم یا کشف مرکز گناه گوش کند، و یا براى کشف گناه و جرم هر چند گناه بزرگ باشد، شنود بگذارد و یا دنبال اسرار مردم باشد، و تجسس از گناهان غیر نماید یا اسرارى که از غیر به او رسیده ولو براى یک نفر فاش کند. تمام این‌ها جرم [و] گناه است و بعضى از آن‌ها چون اشاعه فحشا و گناهان از کبایر بسیار بزرگ است، و مرتکبین هر یک از امور فوق مجرم و مستحق تعزیر شرعى هستند و بعضى از آن‌ها موجب حد شرعى می‌‏باشد.

آنچه آمد و ممنوع اعلام شد، در غیر مواردى است که در رابطه با دسیسه‌ها و گروهک‌هاى مخالف اسلام و نظام جمهورى اسلامى است که در خانه‏هاى امن و تیمى براى براندازى نظام جمهورى اسلامى و ترور شخصیت‌هاى مجاهد و مردم بی‌گناه کوچه و بازار و براى نقشه‏هاى خرابکارى و افساد فى‌الأرض اجتماع مى‏کنند و محارب خدا و رسول می‌‏باشند، که با آنان در هر نقطه که باشند و همچنین در جمیع ارگان‌هاى دولتى و دستگاه‌هاى قضایى و دانشگاه‌ها و دانشکده‏‌ها و دیگر مراکز با قاطعیت و شدت عمل، ولى با احتیاط کامل باید عمل شود، لکن تحت ضوابط شرعیه و موافق دستور دادستان‌ها و دادگاه‌ها، چرا که تعدى از حدود شرعیه حتى نسبت به آنان نیز جایز نیست، چنانچه مسامحه و سهل انگارى نیز نباید شود.

 اشاعه فحشا از بزرگترین گناهان کبیره است و هیچ کس حق ندارد، هتک حرمت مسلمان و تعدى از ضوابط شرعیه نماید.

و در عین حال مأمورین باید خارج از حدود مأموریت که آن هم منحصر است به محدوده سرکوبى آنان حسب ضوابط مقرره و جهات شرعیه، عملى انجام ندهند و مؤکداً تذکر داده مى‏شود که اگر براى کشف خانه‏هاى تیمى و مراکز جاسوسى و افساد علیه نظام جمهورى اسلامى از روى خطا و اشتباه به منزل شخصى یا محل کار کسى وارد شدند و در آنجا با آلت لهو یا آلات قمار و فحشا و سایر جهات انحرافى مثل مواد مخدره برخورد کردند، حق ندارند آن را پیش دیگران افشا کنند، چرا که اشاعه فحشا از بزرگ‌ترین گناهان کبیره است و هیچ کس حق ندارد هتک حرمت مسلمان و تعدى از ضوابط شرعیه نماید.

هیچ یک از قضات حق ندارند ابتدا حکمى صادر نمایند که به وسیله آن مأموران اجرا اجازه داشته باشند به منازل یا محل‌هاى کار افراد وارد شوند که نه خانه امن و تیمى است و نه محل توطئه‌هاى دیگر علیه نظام جمهورى اسلامى.

فقط باید به وظیفه نهى از منکر به نحوى که در اسلام مقرر است، عمل نمایند و حق جلب یا بازداشت یا ضرب و شتم صاحبان خانه و ساکنان آن را ندارند، و تعدى از حدود الهى ظلم است و موجب تعزیر و گاهى تقاص مى‏باشد. و اما کسانى که معلوم شود شغل آنان جمع مواد مخدره و پخش بین مردم است، در حکم مفسد فى الأرض و مصداق ساعى در ارض براى فساد و هلاک حرث و نسل است و باید علاوه بر ضبط آنچه از این قبیل موجود است آنان را به مقامات قضایى معرفى کنند. و همچنین هیچ یک از قضات حق ندارند ابتدا حکمى صادر نمایند که به وسیله آن مأموران اجرا اجازه داشته باشند به منازل یا محل‌هاى کار افراد وارد شوند که نه خانه امن و تیمى است و نه محل توطئه‌هاى دیگر علیه نظام جمهورى اسلامى، که صادرکننده و اجراکننده چنین حکمى مورد تعقیب قانونى و شرعى است.

این موارد در فرمان هشت ماده‌ای حضرت امام (ره) آنقدر روشن است که جای توضیح دیگری نمی‌ماند. تنها باید پرسید چرا این فرمان آنقدر که باید در معرض دید جوانان و نسل امروز قرار نگرفته است؟ چه کسی یا کسانی کوتاهی می‌کنند؟

و اینکه چرا مسئولان گوناگون، رفتار خود را با محکی چنین روشن و دقیق نمی‌سنجند؟ چرا سی سال پس از صدور این فرمان، هنوز می‌توان گفت رعایت نکردن این موارد از مشکلات اساسی سیستم قضایی و اجرایی کشور است؟

پس از آن که امام حسین(ع) و یاران باوفای آن حضرت در صحرای کربلا به دست لشکریان سفاک عمر بن سعد به شهادت رسیدند، خانواده آنان به اسارت درآمده و در روز یازدهم محرم آنان را از کربلا به کوفه و سپس شام منتقل کردند.

عبیدالله‏ بن ‏زیاد که استاندار کوفه و بصره و عامل یزید بن ‏معاویه در عراق و فتنه‏گر اصلى واقعه کربلا و از دشمنان سرسخت اهل‏بیت(ع) بود، دستور داد اسیران را با همان حالت اسارت و در پوشش نامناسب وارد مجلس کنند تا به خیال خود خدشه ای به جایگاه والای اهل بیت وارد کند .

پس از چند روز اقامت اسیران در کوفه آنان را روانه شام کردند تا در مجلس یزید بن ‏معاویه حاضر کنند.

کاروان اسرا هنگام حرکت به سوى شام از شهرها و روستاهای بسیاری عبور کردند و در بسیارى از این مناطق مردم به محض باخبر شدن از شهادت امام حسین(ع) و اسارت خانواده آن حضرت سوگوارى و قاتلان آن حضرت را لعنت می کردند.

اول ماه صفر سال 61 هجرى قمرى، اسیران و سرهاى شهیدان واقعه کربلا وارد دمشق، مقر حکومت یزید بن ‏معاویه شدند.

مدتى که اسیران در شام اقامت داشتند رویدادهاى گوناگونى براى آنان به وقوع پیوست که از همه مهمتر درگذشت دختر خردسال امام حسین(ع) در خرابه شام، مناظره حضرت زینب(س) و دیگر افراد خانواده سیدالشهدا با یزید و خطبه به یادماندنى امام سجاد(ع) در حضور یزید، درباریان و اهالى دمشق در مسجد اموى بود.

این افشاگریها و مبارزه‏هاى پنهان و آشکار اهل‏بیت در حالت اسیرى، یزید را نزد مسلمانان بى‏مقدار و بى‏اعتبار کرد و پس از مدتى، وضعیت شام را بر ضد یزید و به هوادارى از امام حسین(ع) تغییر داد.

یزید ناچار شد به جرم و جنایت خود و سپاهیان و عاملان جنایت پیشه اعتراف کرده، از امام زین‏العابدین(ع) عذرخواهى و پس از مدتى آنان را آزاد و با احترام و عزت به مدینه منوره عودت دهد.

منابع: الارشاد (شیخ مفید)، منتهى‏الآمال (شیخ عباس قمی)، زندگانى چهارده معصوم (ع) ترجمه اعلام‏الورى و لهوف ‏سید بن‏ طاووس

به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه فارس، با فرا رسیدن ماه صفر، برخی افراد فکر می‌کنند که این ماه دارای نحسی است و هنگامی که وارد این ماه می‌شوند، هیچ کاری را آغاز نمی‌کنند تا مبادا فرجامی منحوس داشته باشد!

به راستی سعد و شومی ایام تأثیری در زندگی انسان دارد؟ برای پاسخ به این سؤال ابتدا تعریفی از دو واژه «سعد» و «نحس» ارایه می‌شود و سپس برای بررسی صحت یا سقم نحسی ایام مختلف به ویژه ماه صفر، به قرآن کریم رجوع می‌کنیم. 

*معنای لغوی سعد و نحس

«سعد» به معنای فراهم شدن امور و مقدمات الهی برای رسیدن به خیر دنیوی و اخروی است(1) و در مقابل آن، تفاوت و یا نحس قرار دارد. «نحس» در لغت به معنای سرخ شدن افق همچون مس گداخته است و در اصطلاح به هر چیز شوم نحس گفته می‌شود. (2) فراهم نشدن مقدمات و امور کارها نیز نحس تلقی می‌شود.

*نحوست ایام در کدام آیات آمده است؟

در آیات قرآن تنها در 2 مورد اشاره به «نحوست ایام» شده است:

1- آنجا که می‌فرماید: «ما تندباد وحشتناک و سردی را «فِی یوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ» (در یک روز شوم مستمر) بر آن‌ها فرستادیم که مردم را همچون تنه‌های نخل ریشه‌کن شده از جا بر می‌کند». (3)

2- در آیه‌ای دیگر می‌فرماید: «فَأَرْسَلْنا عَلَیهِمْ رِیحاً صَرْصَراً فِی أَیامٍ نَحِساتٍ»(4)  مانند بادی سخت و سرد در روزها شومی بر آنها مسلّط ساختیم».

در نقطه مقابل، تعبیر «مبارک» نیز در بعضی از آیات قرآن دیده می‌شود، چنان که درباره شب قدر می‌فرماید: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیلَةٍ مُبارَکَةٍ» ما قرآن را در شبی پربرکت نازل کردیم». (5)

به این ترتیب قرآن فقط اشاره سربسته‌ای به این مسئله دارد، پس می‌توان گفت تا اینجا اصل سعد و مبارک بودن بعضی ایام و نحس بودن بعضی روزها را به صورت اجمال پذیرفته است.

*دیدگاه علامه طباطبایی و آیت‌الله مکارم درباره نحسی ایام

نظر مفسران در این باره خواندنی است:

- علامه سید محمدحسین طباطبایی در ذیل آیه 19ـ20 قمر می‌فرمایند: «از نظر عقلی نمی‌توان دلیلی اقامه کرد که فلان زمان نحس است و فلان وقت سعد، چون اجزای زمان مثل هم هستند و ما هم که بر علل و اسباب مؤثر در حوادث احاطه علمی نداریم تا بگوییم فلان قطعه از زمان نحس است و قطعه دیگر سعد، امّا از نظر شرعی دو آیه در قرآن داریم که ظاهر این آیات و سیاق آن‌ها بیش از این دلالت ندارد و آن ایام خاص (7 شبانه روز) که عذاب بر قوم ثمود ارسال شد، روزهای نحسی بوده‌اند، ولی دیگر نمی‌رساند که حتی‌ همان روزها در هفته بعد و در ماه بعد و ... ایام نحس هستند.

چون اگر تمام آن ایام نحس باشند در تمام سال، لازمه‌اش این است که تمام زمان‌ها نحس باشند و همچنین ظاهر آیاتی که دلالت بر سعد بودن ایام دارد به خاطر همراهی آن ایام با امور بزرگ و افاضات الهی و کارهای معنوی است، مثل امضا تقدیر است، نزول ملائکه و روح، انجام عبادات... و اخبار هم نتیجه‌اش این است که نحس بودن ایام به خاطر کارهای زشتی است که در آن واقع شده است و سعد بودن ایام به خاطر کارهای نیک دینی و یا عرفی است، امّا اینکه قطعه‌ای از زمان خاصیت تکوینی سعد و نحس داشته باشد، قابل اثبات نیست.(6)

- آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی: از نظر عقل محال نیست که اجزا زمان با یکدیگر تفاوت داشته باشند، بعضی دارای ویژگی‌های نحوست و بعضی ویژگی‌های ضد آن هرچند عقلاً قابل اثبات نیست، ولی از نظر شرعی اگر دلیلی باشد قابل پذیرش است و مانعی برای آن نیست».

بعد ایشان در تفسیر نمونه روایات را مورد بررسی قرار می‌دهد و بهترین راه جمع را میان اخبار مختلف در این باب این می‌داند که اگر روزها هم تأثیری داشته باشند به فرمان خدا است، هرگز نباید برای آن‌ها تأثیر مستقلی، قائل شد و از لطف خداوند خود را بی‌نیاز دانست وانگهی نباید حوادثی را که غالباً جنبه کفاره اعمال نادرست انسان دارد به تأثیر ایام ارتباط داد و خود را تبرئه کرد. (7)

*آیا روایات از نحسی ایام سخن به میان آورده‌اند:

مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم درباره اینکه آیا ائمه معصومین درباره سعد و نحس بودن ایام سخنی به میان آورده‌اند، این چنین پاسخ می‌دهد: در روایات اسلامی به احادیث زیادی در زمینه «نحس و سعد ایام» برخورد می‌کنیم که هر چند بسیاری از آن‌ها روایات ضعیف هستند، ولی در بین آن‌ها روایات معتبری داریم که به برخی روایات اشاره می‌کنیم:

-از امیرمؤمنان(ع) درباره روز «چهارشنبه» و فال بدی که به آن می‌زند و سنگینی آن و اینکه منظور کدام چهار‌شنبه است، سؤال شد، حضرت فرمود: فرمود چهارشنبه آخر ماه است که در محاق اتفاق افتد و در همین روز «قابیل» برادرش «هابیل» را کشت... و خداوند در این روز چهارشنبه تندباد را بر قوم عاد فرستاد،(8) لذا بسیاری از مفسران به پیروی از روایات، آخرین چهارشنبه هر ماه را روز نحس می‌دانند و از آن به «اربعاء لاتدور» تعبیر می‌کنند، یعنی چهارشنبه‌ای که تکرار نمی‌شود.

-در بعضی دیگر از روایات می‌خوانیم که روز اوّل ماه روز سعد و مبارکی است، چرا که آدم در آن آفریده شد ‌و همچنین روز 26 چرا که خداوند دریا را برای موسی شکافت. (9)

- امام صادق(ع) درباره نوروز فرمود: «روز مبارکی است که کشتی نوح بر جودی قرار گرفت و جبرئیل بر پیامبر اسلام نازل شد و روزی است که علی(ع) بر دوش پیامبر(ص) رفت، بت‌های کعبه را شکست و داستان غدیر خم مصادف با نوروز بود. (10)

* چرا سعد و نحس بعضی ایام پذیرفته شده است؟

علل این امر را چند چیز می‌توان دانست:

1- وجود وقایعی که در این ایام واقع شده است باعث سعد و یا نحس آن شده است، چنان که در بعضی روایات دیگر می‌خوانیم که روز سوّم ماه روز نحسی است، چرا که آدم و حوا در آن روز از بهشت رانده شدند و لباس بهشتی از تن آن‌ها کنده شد (11)و یا اینکه روز هفتم ماه روز مبارکی است، چرا که حضرت نوح سوار بر کشتی شد. (12)

2- توجه دادن مسلمین به حوادثی که در گذشته واقع شده است تا رفتار و اعمال خود را بر حوادث تاریخی سازنده تطبیق دهند و از حوادث مخرّب و روش بنیان‌گذاران آن‌ها فاصله گیرند.

لذا در روایات فراوان سعد و نحس ایام را با بعضی از حوادث مطلوب یا نامطلوب پیوند می‌دهد، مخصوصاً در مورد روز عاشورا که بنی‌امیه به گمان پیروزی (ظاهری) بر اهل‌بیت آن روز مسعود و مبارکی می‌شمرده و در روایات شدیداً تبرک به آن روز نهی شده و حتی دستور داده‌اند که آن روز را روز ذخیره آذوقه سال و مانند آن قرار ندهند، بلکه کسب و کار را در آن روز تعطیل کرده و عملاً از برنامه بنی‌امیه فاصله بگیرند، پس توجه دادن اسلام به سعد و نحس ایام برای این است که به یک سلسله حوادث تاریخی آموزنده توجه شود.

3- توسل و توجه به ساحت قدس الهی و استمداد از ذات پاک پروردگار، بنابراین  در روایات متعددی توصیه شده که در روزهایی که نام نحس بر آن گذارده شده با دادن صدقه و یا خواندن دعا و قرآن و توکل بر ذات الهی و استمداد از لطف او خود را بیمه کنید.

4- توجّه به این نکته که غالباً حوادث جنبه کفاره اعمال نادرست خود انسان است و ایام ارتباط و تأثیر مستقیم ندارد، بلکه ایام را می‌توان با توبه و استغفار به روزهای مبارک و سعد تبدیل کرد.

*نتیجه‌گیری

در اسلام سعد و نحس بعضی ایام به خاطر وقایعی که در آن اتفاق افتاده، پذیرفته شده است تا به این وسیله مردم به وقایع گذشته توجه کنند و از آن درس‌ها و عبرت‌ها گرفته و برای دفع آن به خدا متوسل شوند، از او مدد جویند و از مجازات و مکافات اعمال خویش غافل نباشد.

هر چند افراط در مسأله سعد و نحس ایام یه هیچ وجه مورد پذیرش اسلام نیست، اینکه انسان به هر کاری بخواهد دست بزند، مثلاً به سراغ سعد و نحس ایام برود و عملاً از بسیاری فعالیت‌ها باز بماند، نه مورد تأیید عقل است و نه مورد تأیید شرع، درست نیست که انسان به جای بررسی عوامل شکست و پیروزی خود، گناه همه شکست‌ها را به گردن شومی ایام اندازد، بی‌تردید چنین کاری جز فرار از حقیقت و تبیین خرافی حوادث زندگی نیست.

اما درباره ماه صفر باید گفت: چون در این ماه رحلت پیامبر اکرم(ص) و چند تن از امامان معصوم(ع) اتفاق افتاده است، در روایات آمده که برای دفع آفات و بلایای این ماه، بسیار صدقه دهند، نه از آن جهت که به آن معنا نحس باشد، بلکه به خاطر از دست دادن پیامبر(ص) برای مردم روزهای خوبی نیست.

*پی‌نوشت‌ها:

1- راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، (دفتر نشر الکتاب، چاپ دوم، 1404) صفحه 232.

2- همان، صفحه 485.

3- سوره قمر، آیه 19ـ20.

4- سوره فصلت،آیه 16.

5- سوره دخان، آیه 3.

6- علامه سید محمد حسین طباطبایی، المیزان، فی تفسیر القرآن، (تهران، دارالکتب الاسلامیه، چهارم، 1362،جلد 19، صفحات 79ـ83 با تلخیص.

7- تفسیر نمونه، جلد 23، صفحه 41 و 47 با تلخیص.

8- تفسیر نورالثقلین، جلد 5، صفحه 183، حدیث 25، به نقل از تفسیر نمونه جلد 23، صفحه 43.

9- تفسیر نورالثقلین، صفحه 105، حدیث 25، به نقل از تفسیر نمونه، جلد 23، صفحه 43، و ر.ک: محسن فیض کاشانی، تفسیر الصافی، (بیروت، لبنان، مؤسسة الاعلمی، للمطبوعات، چاپ دوم، 1402 ه‍ ، 1982 م ح 5، صفحات 101ـ102.

10- بحارالانوار، جلد 59، صفحه 92.

11- تفسیر نورالثقلین، جلد 5، صفحه 58، به نقل از تفسیر نمونه، جلد 23، صفحه 43.

12- تفسیر نورالثقلین، جلد 5، صفحه 61، به نقل از تفسیر نمونه، جلد 23، صفحه 43.

*منابع برای مطالعه بیشتر

1. ترجمه المیزان، علامه طباطبایی، جلد 19، ذیل آیه 19 قمر.

2. ترجمه تفسیر صافی، جلد دوم، ذیل آیه 19 قمر.

3. تفسیر نمونه، آیت‌الله مکارم شیرازی، جلدهای 23ـ37ـ47 و جلد 20، صفحه 240.

چرا با وجود این که پیمان صلح عملاً از طرف معاویه از اعتبار افتاده بود و لازم الوفاء نبود، امام حسین علیه معاویه قیام نکرده و معاهده صلح را نقض نکرد؟

در هفته گذشته گروه اندیشه خبرآنلاین با نقد مطلبی که اخیرا در شبکه های اجتماعی و مجازی مطرح شده پرداخت. این موضوع به نقل از تاریخ طبری در کتاب «موسوعه کلمات الإمام الحسین(ع)» منتشر شده که در آن درباره ماجرای معاهده صلح امام حسین با معاویه آمده است حسین بن علی مخالف صلح بود و خطاب به امام حسن تأکید کرد: «پناه می‌برم به خدا! مبادا با پسر «ابوسفیان» مصالحه نمایی، که در این صورت، از راه پدرت دور شده‌ای!» این مطلب در کتابی که دفتر تبلیغات اسلامی به نام «محرم الحرام؛ ره توشه رهیان نور» اخیراً منتشر کرده نیز به نقل از منبع مذکور ذکر شده است.

چرا با وجود این که پیمان صلح عملاً از طرف معاویه از اعتبار افتاده بود و لازم الوفاء نبود، امام حسین علیه معاویه قیام نکرده و معاهده صلح را نقض نکرد؟در پاسخ به این سوال که چرا امام حسین(ع) در دوران امامت ده ساله خویش، در عصر معاویه، علیه او اقدام به حرکت و قیام مسلحانه نکرد، می‌توان سه دلیل بیان کرد:
1. منش و روش حکومتی معاویه
2. پیمان صلح امام حسن با معاویه
3ـ حاکمیت روحیه سازش و عافیت‏طلبی در جامعه اسلامی (به ویژه عراق)
در این مطلب، به بررسی دلیل دوم، یعنی « پیمان صلح امام حسن با معاویه» می‌پردازیم.
پیمان صلح امام حسن با معاویه، دومین مانع مهم قیام مسلّحانه اباعبداللّه‏ علیه نظام طاغوتی معاویه بود؛ زیرا بر اساس این معاهده، امام حسین نیز مانند برادر بزرگوارش، امام مجتبی ، متعهد به پای‏بندی به آن شده بود. بنابراین، اگر امام حسین در عصر معاویه نهضت خویش را بر پا می‏داشت، معاویه به راحتی می‏توانست افکار عمومی مردم را علیه قیام امام حسین بسیج کند؛ چون همه مردم می‏دانستند که امام حسن و امام حسین متعهد شده‏اند که تا معاویه زنده است، به حکومت وی تن دهند. از این‏رو، هرگونه حرکت از جانب امام حسین موجب می‏شد که از یک سو، معاویه حضرت را شخصی فرصت‏طلب، آشوبگر و تفرقه‏انداز معرفی نماید؛ چنان‏که وقتی به معاویه خبر دادند که حسین بن علی در تدارک قیام علیه اوست، وی طی نامه‏ای خطاب به حضرت نوشت:
«اما بعد، گزارش پاره‏ای از کارهای تو به من رسیده است؛ اگر صحّت داشته باشد، من آن‏ها را شایسته تو نمی‏دانم. همانا هر کس پیمان و معاهده‏ای ببندد، باید به آن وفا کند، به ویژه شخص بزرگ و شریفی مثل تو، با آن مقام و منزلتی که نزد خدا داری. اینک مواظب خود باش و به عهد خود وفا کن. اگر با من مخالفت کنی، با تو مخالفت می‏کنم و اگر بدی کنی، بدی می‏بینی.»(1)
از سوی دیگر، قیام امام حسین در روزگار معاویه، این ذهنیت را در مردم ایجاد می‏کرد که آن بزرگوار با صلح برادرش، امام حسن، موافق نبوده است، در حالی که امام حسین همواره اصرار داشت نشان دهد با این صلح کاملاً موافق بوده و هیچ‏گونه ناخشنودی از این نظر نداشته است. شاهد بر این مطلب، جواب امام حسین به علی بن محمد بن بشیر همدانی و سفیان بن لیلی است. آن دو در زمان حیات امام حسن به حسین بن علی گفتند: گروهی از طرف‏داران قیام، نزد امام حسن رفته، از آن حضرت تقاضا کرده‏اند که بر ضد معاویه قیام کند، ولی امام حسن از قبول پیشنهاد آن‏ها خودداری کرده، به آن‏ها فهمانده است که جامعه اسلامی برای چنین قیامی آمادگی ندارد.
حسین بن علی در جواب فرمودند:«ابومحمّد(حسن بن علی ) راست گفته است؛ مادامی که این شخص(معاویه) زنده است،باید هر یک از شما شیعیان ملازم خانه خود باشید.»(2)
البته باید توجه داشت که امام حسین معاهده خود با معاویه را معاهده‏ای لازم‏الوفاء نمی‏دانست: چرا که اولاً، پذیرش پیمان از سوی امام حسن و امام حسین از روی رغبت و میل نبود، بلکه شرایط حاکم آنان را مجبور به پذیرش آن کرده بود. ثانیا، تاریخ گواهی می‏دهد که معاویه نه تنها به هیچ کدام از مواد پیمان‏نامه عمل نکرد، بلکه در نقض هر یک از مواد آن، از هیچ کوششی فروگذار نکرد؛ چنان‏که خود قبل از عمل به مواد پیمان نامه، از نقض آن خبر داد. معاویه در محلی به نام نخیله، نزدیک کوفه، ضمن خطبه‏ای، در این باره چنین گفت: «آگاه باشید! هر شرط و پیمانی که با حسن بن علی بسته‏ام، زیر پاهای من است و به هیچ‏کدام از آنها وفا نخواهم کرد.»(3)
بنابراین، پیمان صلح عملاً از طرف معاویه از اعتبار افتاده بود و لازم‏الوفاء نبود، اما اگر امام حسین قیام می‏کرد، معاویه می‏توانست دستاویز تبلیغاتی مناسبی علیه آن حضرت پیدا کند. از این‏رو، آن بزرگوار مقیّد بود که چنین بهانه‏ای را به دست معاویه ندهد. در نتیجه، هر زمان بعضی از شیعیان به وی پیشنهاد قیام مسلّحانه می‏دادند، حضرت آنان را دعوت به صبر و شکیبایی می‏کرد و وعده نهضت را بعد از مرگ معاویه می‏داد.

پی نوشت:

1ـ ابن قتیبه دینوری، الامامة و السیاسة، ج 1، ص201 / ابوحنیفه دینوری، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر، قاهره، داراحیاءالکتب‏العربیة، 1960 م، ص 224ـ 225
2ـ ابوحنیفه دینوری، همان، 220ـ221
3ـ ابوالفرج اصفهانی، همان، ص77 / محمد بن محمد بن النعمان (شیخ مفید)، الارشاد، تحقیق مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، 1417 ه، ج2، ص14
گزیده‌ای از مقاله مواضع امام حسین (ع) در برابر حکومت معاویه، محسن رنجبر، مجله معرفت، شماره 52

یکی از عواملی که امام حسن را مجبور به پذیرش صلح کرده و مانعی برای قیام امام حسین علیه معاویه شد، حاکمیت روحیه سازش و عافیت‌طلبی در جامعه اسلامی است.

 در پاسخ به این سوال که چرا امام حسین(ع) در دوران امامت ده ساله خویش، در عصر معاویه، علیه او اقدام به حرکت و قیام مسلحانه نکرد، می‌توان سه دلیل بیان کرد:
1. منش و روش حکومتی معاویه
2. پیمان صلح امام حسن با معاویه
3ـ حاکمیت روحیه سازش و عافیت‏طلبی در جامعه اسلامی (به ویژه عراق)
در این مطلب به دلیل سوم یعنی «حاکمیت روحیه عافیت‏طلبی و سازش در جامعه اسلامی» می‌پردازیم.
یکی از موانع مهم قیام امام حسین در عصر معاویه، حاکمیت روحیه صلح و سازش و عافیت‏طلبی و در نتیجه، عدم آمادگی جامعه اسلامی برای قیام بود. همین امر نیز موجب شد که امام حسن مجبور به صلح با معاویه شود.

جامعه آن روز عراق در اثر جنگ‏های داخلی عصر امام علی و امام حسن (35ـ41 ه) کاملاً خسته شده بود؛ چرا که از یک سو، کشته‏ها و تلفات طرفین و جوّ ناامنی که در جامعه پدید آمده بود جان و مال و ناموس مسلمانان را به خطر انداخته و خاطره بدی در اذهان آنان به جای گذاشته بود، به ویژه پس از ماجرای حکمیت که معاویه خود را شایسته‏تر برای امر خلافت می‏دانست و برای تضعیف حکومت امام علی توسط عوامل مزدور خویش همچون بسربن ارطاة، ضحّاک بن قیس و سفیان بن عوف غامدی دست به کشتار، غارت و ناامنی‏های زیادی در قلمرو حکومت امام علی بویژه عراق زد. از سوی دیگر، نبردهای دوران امام علی با جنگ‏های عصر پیامبر(ص) تفاوت داشت. هر قدر جنگ‏های عصر پیامبر همچون جنگ بدر، احزاب و خیبر، شیرین و به یادماندنی بودند و مسلمانان شهدای خود را با افتخار تشییع و دفن می‏کردند، جنگ‏های جمل، صفیّن، و نهروان، تلخ و فرساینده بودند. در روزگار پیامبر، تقابل آشکار ایمان و شرک بود، ولی در دوران حکومت امام علی، فتنه و برادرکشی بود که سایه‏اش بر جامعه سنگینی می‏کرد؛ آن هم فتنه‏ای فرساینده و تلخ که در میان مسلمانان شکل گرفته بود. آنانی که در جنگ‏های داخلی کشته می‏شدند، غیر از حسرتی عمیق و اندوهی ناتمام برای بازماندگان و جامعه، چیزی دیگری بر جای نمی‏گذاشتند. از این‏رو، علی بر کشته شدن امثال طلحه و زبیر شادمان و راضی نبود. افزون بر این، در نبردهای زمان پیامبر، در صورت پیروزی مسلمانان، غنایمی نصیب آنان می‏گشت، بر خلاف نبردهای دوران امیرالمؤمنین که چون طرف مقابل نیز مسلمان بود، از غنایم خبری نبود. مجموعه این عوامل باعث گردیده بود که بیش‏تر عراقی‏ها نظر مساعدی درباره جنگ و مبارزه نداشته باشند.
البته اقدامات دیگر معاویه همچون ترویج اندیشه اِرجاء و جبر، که مسلمانان را به پیروی بی‏چون و چرا از خلیفه و عدم انتقاد از خلفا دعوت می‏کرد و هر درگیری و قیامی را منفور و مطرود جامعه اسلامی تلقی می‏کرد و نیز دیگر ابزارهای قدرت معاویه و ترفندهای مختلف وی ذکر شد، هر یک در ایجاد روحیه سازش و راحت‏طلبی و کشاندن جامعه به سکوت و تسلیم بی تأثیر نبود. همین روحیه موجب گردید که بارها امام علی در اواخر عمرش، در خطبه‏ها و سخنانش، از یاران خود انتقاد کند و آنان را «مرد نمایان نامرد» بخواند(1) و اعلان نماید که حاضر است ده تن از آنان را با یکی از یاران معاویه مبادله کند،(2) اگرچه از ضعف ایمان و اراده و سستی اعتقادات آنان به عنوان عامل مهم‏تر در عدم همراهی‏شان با آن حضرت، نباید غفلت کرد.

به هر حال، نتیجه حاکمیت چنین روحیه‏ای آن بود که اگر حرکت و قیامی علیه حاکمیت بنی‏امیّه صورت می‏گرفت، در همان آغاز، در نطفه خفه می‏شد؛ چنان‏که قیام حجربن عدی، که در راستای احقاق حقوق الهی و اهل بیت بود، به راحتی سرکوب شد، بدون آن‏که جامعه اسلامی بتواند واکنش قابل توجهی از خود نشان دهد، در حالی که حجر مسلمانی پارسا و وارسته و از شب‏زنده‏داران و روزه‏داران و حتی مستجاب‏الدعوه بود و از بزرگان اصحاب پیامبر و امام علی به شمار می‏آمد. او از شخصیت‏های برجسته و با نفوذ قبیله کِنده بود، تا آن‏جا که امام علی می‏خواست او را به سالاری این قبیله بگمارد.(3)
بنابراین، با عنایت به وجود موانعی که ذکر شد، قیام مسلّحانه از سوی امام حسین در روزگار معاویه، نه مفید بود و نه مقدور، و صبر و انتظار اعتراض‏آمیز آن بزرگوار بسیار حکیمانه و حساب شده بود. از این‏رو، اگر نهضت آن حضرت در عصر معاویه به وقوع می‏پیوست، با ترسیمی که از شخصیت معاویه و روش حکومت‏داری‏اش گردید، معاویه با حیله‏ها و ترفندهایی که به کار می‏بست، به راحتی می‏توانست، چهره نهضت را در انظار و اذهان عمومی مخدوش جلوه دهد و آن را از ارزش و اعتبار لازم ساقط نماید، سپس با شیوه ترور خاموش و بی سر و صدا، آن حضرت را از میان بردارد، و اگر با این شیوه نمی‏توانست موفقیت لازم را کسب کند، در جامعه اسلامی چنین تبلیغ می‏کرد که حرکت حسین‏بن علی ناقض پیمان صلح است؛ چرا که طبق معاهده صلح، او می‏بایست تا زمان حیات من پیمان شکنی نکند، در حالی که حسین با این کار، پای‏بندی به پیمان صلح را نقض کرده است. اگر معاویه از این راه نیز موفق نمی‏شد، با توجه به حاکمیت روحیه صلح و سازش در جامعه اسلامی، به ویژه عراق، و مبغوض بودن تفرقه‏افکنی و ایجاد اختلاف و آشوب در جامعه اسلامی، معاویه به سادگی می‏توانست نهضت امام حسین را حرکتی آشوب‏گرانه و مخلّ نظام و امنیت عمومی جامعه اسلامی و نیز خروج علیه خلیفه بر حق (!) مسلمین قلمداد نموده با اقتدار روزافزون و بهت‏آوری که پس از جریان حکمیت و صلح امام حسن برای وی در جهان اسلام پدیدار گشته بود، با به شهادت رساندن امام ، نهضت آن حضرت را سرکوب نماید و متعاقب آن، تمام بنی‏هاشم را قلع و قمع کند، بدون آن‏که در جهان اسلام، ندای کوچک‏ترین اعتراضی علیه وی شنیده شود؛ چنان‏که همین برخورد را با حرکت حجر بن عدی و یارانش انجام داد و جامعه اسلامی چندان واکنشی از خود نشان نداد.
حال با توجه به چنین اوضاع و شرایطی و حاکمیت چنین روحیه و نگرشی نسبت به قیام، لازم بود که امام حسین پیس از هر اقدام مسلّحانه‏ای، جامعه را برای قیام و انقلاب آماده سازد. از این‏رو، فکر انقلاب بر ضد حکومت اموی در طول حکومت معاویه با موفقیت و کام‏یابی گسترش یافت و سرانجام، نظریه لزوم قیام و انقلاب علیه حاکمیت بنی‏امیّه به پیروزی رسید.
دکتر طه حسین، دانشمند بزرگ مصری، در این باره می‏نویسد: «کار شیعه در ده سال آخر حکومت معاویه، بزرگ و به شکل عجیبی در خاور دولت اسلامی و در جنوب بلاد غربی انتشار پیدا کرد. هنگام مرگ معاویه، بسیاری از مسلمانان، به ویژه مردم عراق، دشمنی بنی‏امیّه و دوستی اهل‏بیت علیهم‏السلام را جزئی از دین و آییـن خـویش می‏دانستند.»(4)
آمادگی مردم برای قیام تا آن‏جا پیش رفت که تنها دو ماه پس از مرگ معاویه، (در ایّام اقامت امام حسین در مکّه) دو خورجین پر از نامه برای حسین بن علی آمد که همگی خواهان قیام علیه امویان بودند.(5) برخی از آنان نوشتند صد هزار نفر با تو همراهی خواهند کرد.(6)
چنین حرکت‏هایی نشانگر آن است که اقدامات و فعالیت‏های امام مجتبی و امام حسین در جهت بیدار نمودن و آگاه ساختن افکار و اذهان جامعه اسلامی نسبت به جنایات و فجایع امویان و ضرورت نهضت و انقلاب بر ضد آنان، بسیار مؤثر بوده و زمینه را کاملاً برای انقلاب عاشورا فراهم ساخت.

پی نوشت:

1 و 2ـ نهج البلاغه، تحقیق صبحی صالح، بیروت [بی‏جا]،1378،خطبه 27/ خطبه 97.
3ـ ابوحنیفه دینوری، همان، ص224 / ابن عبدالبر القرطبی، الاستیعاب، ج1، ص391 / ابن اثیر، همان، ج 1، ص 461ـ462
4ـ طه حسین، علی و فرزندانش، ترجمه احمد آرام، چاپ دوم، [بی جا ] چاپخانه و انتشارات علمی، 1363 ش، ص 216
5ـ ابو حنیفه دینوری، همان، ص229.
6ـ شیخ مفید، همان، ج2، ص71.

 

به گزارش خبرگزاری دانشجو، سیدمحمد جوزی، برادر شهیدان جوزی در اعتراض به وضعیت فعلی سینما، خاطرات خود در بازرسی از یکی از مراکز فیلمسازی را بیان کرد.
 
وی به خاطره‌ای از سال‌های مدیریت علی لاریجانی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اشاره کرد و گفت: در دو نوبت به عنوان ناظر به مرکز تولید فیلم اسلامی در خیابان ولیعصر رفتیم؛ در بار دوم که به صورت سرزده بود، دیدیم در یکی از اتاق‌ها یک فیلم مستهجن به نمایش گذاشته‌اند.

دختر و پسر به اسم کلاس درس در آن اتاق حضور داشتند؛ این فیلم را از مسئول پخش گرفتیم، اما قبل از اینکه گزارش را تحویل وزیر بدهیم، علیه ما حرف درست کردند که اینها کلاس مقدس درس را بر هم زده‌ و مانع تدریس شده‌اند.

زمانی که فیلم را به علی لاریجانی نشان دادیم، وی پس از دیدن تصویر اول حاضر نشد، ادامه فیلم را ببیند.
 
متاسفانه مدیر آن دستگاه هنوز هم در مسئولیت‌های فرهنگی کشور حضور دارد و همان‌ها که در آن کلاس حضور داشتند هنرمندان سینمای امروز ما هستند؛ با این اوضاع نمی‌توان توقعی از این گونه سینما داشت.

وی به اوضاع فساد در سینما اشاره کرد و گفت: اوضاع آنقدر خراب است که محمدعلی کشاورز گفته اگر دخترم هنرپیشه می شد، سرش را می‌بریدم.