نماز دارای ابعاد گوناگون و ژرفایی بس عمیق است که با دو سه گام پیمودن، محیط و اطراف آن طی نمی‌شود و تمام گوهرهای آن صید نمی‌شود، آری! چه زیباست که همگان ـ از عامی تا عارف ـ پیوسته و مکرر درباره نماز بیاندیشند تا به قدر وسع و تلاش به بخشی از معارف نماز و اسرار آن واقف یابند، هر چند که این تکرار همانند تکرار خود نماز هیچ‌گاه ایجاد دل‌زدگی نمی‌کند، به یقین در هر مرتبه از اندیشیدن دریچه‌ای فراخ‌تر به باغ سبز نیایش باز می‌شود و رایحه روح و ریحان بهشت نماز، سجاده‌نشینان کوی دوست را به خود طلب می‌کند، گام‌ها شتابناک‌تر در پیمودن و بازوان پرتوان‌تر در دست یافتن به حقایق آن می‌شوند و دل‌ها با شادابی بیشتر طراوت بهار جاودان نماز را احساس می‌کند.

به همین منظور بر آن شدیم که این بار از زاویه‌ دیگر به اثرات شگفت نماز که در  کتاب «نماز شناسی» حسن راشدی آمده است، بپردازیم تا با آگاهی بیشتر عشق عارفان الهی را درک کنیم:

* آثار بهداشتی و روانی نماز

می‌دانیم که صحت نماز، مشروط به پاک نگه داشتن بدن، لباس، جای نماز و پرهیز از نجاست‌هاست که موجب زدودن میکروب‌ها و آلودگی‌ها از محیط زندگی و حفظ بهداشت جسمانی است.

غسل، شست‌وشوی عمومی بدن و یک تنظیف کامل است، اما تنها یک تطهیر جسمانی نیست. بلکه چون به عنوان یک تکلیف مذهبی و برای نزدیکی به خدا صورت می‌گیرد، آثار روحی و معنوی بسیاری بر آن مترتب است.

آماده شدن برای اقامه نماز، با وضو آغاز می‌شود، اما قبل از آن که اعمال وضو با نظم خاص خود اجرا شود، پاک کردن اعضا و حذف موانع از آنها لازم است، به این ترتیب، اعمال وضو بر اندام‌های عاری از آلودگی انجام خواهد شد.

وضو، نماد طهارت عمومی بدن و موجد نشاط و سلامت است و مانند غسل، دارای آثار روحی و معنوی است و در پیشگیری و درمان بیماری‌های جسمی و روان - تنی اثر دارد، آب غسل و وضو باید زلال، پاک و پاکیزه باشد و این بدان معنی است که اسلام، آب مضاف؛ یعنی آبی را که بو، رنگ و طعم آن تغییر کرده است و بهداشتی نیست و یا آمیخته با چیز دیگری است، پاک‌‌کننده نمی‌داند.

چون اسلام، شخص مسلمان را موظف می‌کند که روزی پنج‌ نوبت نماز بخواند و با هر نماز، طهارت‌های سه‌گانه قبلی را طبق دستور رعایت کند، در حقیقت، رعایت همیشگی بهداشت را واجب شمرده و نمازگزار را به رعایت کامل آن موظف کرده است و به این ترتیب، طهارت جسم و روح را به هم پیوند داده است زیرا که عقل و روح سالم در جسم سالم است و صحت عبادت را از کسی که جسم و روح سالم دارد، می‌توان توقع داشت.

نمازگزار مسلمان در هر شبانه‌روز، حداقل 17 رکعت نماز می‌خواند؛ یعنی هر یک از اعمال قیام، قعود و سجود را سی و چهار بار و عمل رکوع را هفده بار و هر یک از حرکات تکبیرة‌الاحرام و دعای دست را پنج مرتبه اجرا می‌کند به اضافه حرکات مستحبی دیگری که به هنگام هر یک از تکبیرهای مستحبّی، اجرا می‌شود.

این حرکات برای هر شخصی در هر سن و سالی که باشد، مناسب است و بدون آن که فشار بیش از حدی را بر او وارد کند، تأثیر خوبی در انقباض و انبساط عضلات، مفاصل و گردش خون او دارد، به ویژه عمل رکوع که اگر مطابق آدابی که ذکر شد، اجرا شود، در باز شدن عروق، تسریع گردش خون، کش دادن ستون فقرات، مفصل‌ها و عضلات اثر دارد.

باید توجه داشت که این مطلب فقط به عنوان برخی از آثار جانبی و فواید نیکوی طهارت و نماز که غالباً مورد غفلت است، یادآوری شد و نباید اعمال عبادی را به خاطر این فواید اجرا کرد که موجب بطلان آن خواهد شد.

در معنی اخلاص گفته شد که اگر کسی غسل و وضو کند تا در ضمن آن خنک شود یا از فواید بهداشتی آن بهره‌مند شود و یا قیام و رکوع و سجود کند تا ضمن آن حرکات ورزش و نرمش اجرا کند، نماز شرک‌آلوده خوانده است.

خدای، تعالی، در سوره نحل، آیه یکصد و بیست و پنجم، به پیامبر اکرم (ص) دستور می‌دهد که از آیین حنیف (دین حضرت ابراهیم) پیروی کند: «ثُمَّ أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ أَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ إِبْرَاهِیمَ حَنِیفًا»

و سنت‌های حنیفیّه، 10 چیز است که نمازگزاران مسلمان به پیروی از پیامبر خویش آنها را مراعات می‌کنند، پنج سنت آن مربوط به سر و پنج سنت دیگر به تن مربوط است.

آن پنج که به سر مربوط است: مضمضه، استنشاق، مسواک زدن، کوتاه کردن شارب (آبخور یا سبیل) و باز کردن فَرق است برای کسی که موی سرش بلند و انبوه است و آن پنج تایی که به تن مربوط است عبارتند از: استنجا، ختنه، کوتاه کردن ناخن و تراشیدن موی زهار و زیر بغل.

پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند: ‌با آبی که توسط نور خورشید گرم شده است، وضو و غسل نکنید و خمیر نگیرید که بیماری پیسی را به ارث می‌گذارد.

برخی از ائمه ما با آب سرد وضو می‌گرفتند و آن را به دیگران توصیه می‌کردند. تأثیری که استفاده از آب سرد در تسریع جریان خون به سمت پوست دارد، به ویژه سر که مغز در آن واقع است و از میان بردن کسالت و ایجاد نشاط بر کسی پنهان نیست.