در میان مسلمانان خصوصا شیعیان، سادات از حرمت و احترام ویژه ای برخوردارند. برای عده ای ممکن است این سوال پیش بیاید که لقب سید از کجا آمده و چگونه می توان سید بودن خاندانی را ثابت کرد. پاسخ سوال های خود را در ادامه خواهید یافت.

واژه «سید» در لغت به معنای سرور، مهتر، بزرگ،آقا، پیامبر اسلام (ص) و آن که از اولاد حضرت رسول باشد ( به واسطه حضرت فاطمه)است.
سید به معنای آقا و اطاعت شده (مطاع)، رئیس و بزرگ نیز آمده است. سیادت عنوانی است اعتباری، نه تکوینی [1] که بر مردان و زنانی که نسبشان به هاشم بن عبد مناف (جدّ دوم رسول خدا) می‏رسند اطلاق می‌شود.بنابراین هر کس که سلسله نسب او به هاشم بن عبد مناف یا فرزندان او برسد، سید محسوب می‏شود. [2]
برخی از اینان به عموهای پیامبر مثل ابوطالب، عباس و حمزه می‏رسند. فرزندان عباس عموی پیامبر که اصطلاحاً به آنان بنی عباس می‏گویند، سید محسوب می‏شوند. همچنین فرزندان ابوطالب به نام‏های طالب و عقیل و جعفر طیار و علی(ع) و نسل آنان، سیدند. پیامبر اسلام از طریق پسری نسلی ندارد، چون که پسرانش (طیب و طاهر و قاسم و ابراهیم) چون در کودکی از دنیا رفتند. نسل آن حضرت فقط از طریق دخترش حضرت فاطمه زهرا(س) ادامه پیدا کرد. فرزندان حضرت زهرا به نام‏های حسن و حسین و زینب و ام کلثوم از طریق پدرشان امام علی نیز سید بودند.
تمامی ائمه معصومین و فرزندانشان از طریق علی(ع) به هاشم و از طریق حضرت فاطمه به پیامبر می رسند و سید هستند. اگر چه سیادت به جهت نور وجودی پیامبر تجلی یافته است، اما این در انحصار فرزندان پیامبر (ص) قرار ندارد. بلکه از جهت انتساب به طالب و علی و عقیل و جعفر (فرزندان ابوطالب) و انتساب به عباس و حمزه (عموهای پیامبر نیز سیادت حاصل شده و حضرت علی(ع) سید بوده است و فرزندان او نیز سید هستند.
چون نسل پیامبر بیش تر مورد توجه مسلمانان است و نسل حضرت از دخترش فاطمه(س)و علی(ع)می باشند، این‌ها بیش تر مورد توجه و احترام هستند . لذا آنان از بین بقیه سادات معروف تر و مشخص ترند.
سید نامی‎ است که در ایران به ذرّیه پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ اطلاق می‎شود و در ترکیه و قلمرو پیشین عثمانی به آنان میر می‎گفتند و در عربستان لقب شریف بیشتر گفته می‎شد البته سید بیشتر از دو لقب میر و شریف استعمال می‎شد به ویژه اینکه علاوه از ایران در عراق و شبه قاره نیز معمول است.
هم اکنون این گونه معمول است که کسانی که سید نامیده می‎شوند نسبشان به پیامبر می‎رسد و در این مورد اکثر سادات شجره نامه دارند در رساله‎های عملیه نیز طرقی برای احراز سیادت اشخاص بیان شده است از جمله شجره نامه و اشتهار به سیادت در محلی اینکه بگویند پدر و جدّ این شخص سید بوده‎اند در زمانهای گذشته بیشتر از این عصر در مورد نسب سادات سخت‎گیری می‎شد[3]
درباره حفظ شجره نامه سادات استفتایی از آیت الله مکارم شیرازی بیان می شود:
افراد سید چگونه خود را اولاد پیامبر می نامند؟ مگر از آن زمان تاکنون با عقل جور در می آید که معلوم شود چه کسی از اولاد پیغمبر است؟ من نمی توانم این را قبول کنم، لطفاً راهنمایی کنید.
سادات به خاطر افتخاری که از طریق انتساب به پیامبر (صلی الله علیه و آله) داشتند سعی می کردند نسب و شجره نامه خود را حفظ کنند و نسل بعد از نسل به فرزندان خود برسانند و الان شجره نامه های زیادی از شجره سادات نزد علمای انساب است.
سادات دو شاخه اصلی دارند:
1.نوادگان علی از طریق سه تن از پسران او - محمد حنفیه از خوله دختر قیس، عباس بن علی از ام‌البنین و عمر بن علی از صهباءِ ثعلبیه - که از میان پسران متعدد علی فرزند یافتند. به این سادات علوی می‏گویند.
2.نوادگان حسن و حسین - فرزندان علی از فاطمه - که به آنان سادات هاشمی و نیز بسته به انتساب به حسن یا حسین، حسنی یا حسینی گفته می‏شود.
نسب سادات حسینی
غیر از امام سجاد(ع) در جریان کربلا از فرزندان سید الشهداء کسی زنده نماند.در نتیجه سادات حسینی از نسل امام سجاد (ع) محسوب می شوند.بنابراین فرزندان امامان بعدی همه از سادات حسینی هستند چه فرزندان امام باقر(ع) و چه فرزندان دیگر ائمه علیهم السلام.
کوتاه سخن این که سیادت یک نوع شرافت معنوی است و به معنی بزرگی و عظمت است. سیادت به خاطر عظمت پیامبر اسلام(ص) در دودمان آن حضرت وجود دارد واجداد او تا جد اعلای ایشان (هاشم) را شامل می‏شود.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. توضیح المسائل مراجع، ج 2، مسئله 1955.
[2]. عروة الوثقی، ج 2.
[3] ابن حجر، ابناء الغمر، ج 1، ص 39.